خشکسالی به عنوان یک پدیده طبیعی به ویژه در مناطقی با اقلیم خشک بارش مانند ایران از چالش های بسیار مهم در تامین آب می باشد. در این مقاله به کمک شاخص تامین آب های سطحی (SWSI) خشکسالی هیدرولوژیک حوضه بررسی گردیده است.جهت تحلیل خشکسالی هیدرولوژیی از داده های بارش، آب معادل برف، متوسط دما، دبی و حجم دخیره دریاچه سد زاینده رود در دوره زمانی 1388-1366 به صورت ماهانه و سالانه استفاده شده. متدولوژی مقاله مبتنی بر شاخص های خشکسالی SWSI،SPI،SDI، R،R2 و تکنیک های زمین آمار، تحلیل روند و ضریب همبستگی می باشد.نتایج نشان می دهد که طبق شاخص SWSI درسال های 88-1366، 7 سال وضعیت خشکسالی (31 درصد)، 10 سال در وضعیت نرمال (43 درصد) و 6 سال در وضعیت مرطوب (26 درصد) قرار دارند. همچنین سال 1378 با SWSI=-2.55 خشکترین و سال 1371 با SWSI=2.88 مرطوبترین سال می باشد.علاوه برآن تحلیل مقایسه ای داده های بارش، دبی، ذخیره حجم دریاچه، روند افزایشی دما و مقادیر آب معادل برف نشان می دهد که همپوشانی مناسبی بین متغیرهای مدل SWSI و خشکسالی های اقلیمیوجود دارد (r=0.78) در واقع طبق شاخص های استخراجی خشکسالی های اقلیمی نقش موثری در کاهش ضریب جریان حوضه ودبی پایه آن دارد. به عنوان نمونه کاهش بارش سالانه مهمترین ایستگاه حوضه (ایستگاه کوهرنگ) از متوسط 1420 میلیمتر سالانه به 750 میلی متردر سال 1387 و تداوم خشکسالی در 5 سال بعد ازآن (91-1387) باکاهش تجمعی بارش سالانه 2350 میلی متر منجر به افت33 درصدی دبی در ورودی سد (از 46 متر به 24 متر مکعب) گردیده است. آثار زیانبار این خشکسالی ها در اثر فاکتورهای مدیریتی و دخالت های انسانی به شکل فزاینده ای شدید شده که با توجه به غیر قابل پیش بینی بودن ولی تکرار پذیری آن به ویژه در چارچوب پدیده گرمایش جهانی در حوضه آبی زاینده رود پیشنهاد می شود در راهبردهای مدیریت منابع آب حوضه زاینده رود تجدید نظر جدی صورت گیرد و بجای انتخاب راهبردهای مبتنی بر فرافکنی و تامین آب به سمت راهبرد اصلاح الگوی مصرف رفت چراکه ادامه روند راهبرد تامین آب تنها مصرف بیشتر، ناپایداری شدیدتر اکوسیستم های انسانی و طبیعی موجود در حوضه را بدنبال خواهد داشت.

در این تحقیق دبی موثر برای انتقال رسوبات معلق در آبراهه های حوزه آبخیز سد زاینده رود با استفاده از آمار دبی و رسوب ایستگاه های هیدرومتری و رسوب سنجی موجود بر روی این آبراهه ها تعیین گردید. طول دوره آمار رسوب این ایستگاه ها از 6 تا 21 سال و مساحت حوزه های مورد مطالعه مربوط به آنها، بین 321 تا 1444 کیلومتر مربع بود. به منظور تعیین دبی موثر، با استفاده از آمار رسوب و دبی متوسط روزانه مربوط به هر ایستگاه میزان رسوب معلق روزانه برای هر سال آبی از طول دوره آماری موجود محاسبه شد. پس از آن برای هر ایستگاه، میزان دبی در طول دوره آمار مربوطه به آن به چند طبقه با فواصل مساوی تقسیم و فراوانی (تکرار) دبی و نیز میزان رسوب معلق تجمعی برای هر یک از این طبقات تعیین شد. سپس این ارقام برای هر ایستگاه به صورت یک هیستوگرام دبی رسوب معلق رسم و با توجه به آن دبی موثر تعیین گردید. نتایج نشان می دهد که برای ایستگاه های مورد مطالعه، دبی موثر جهت انتقال رسوب معلق دارای مقدار پایینی است. مدت مربوط به این دبی که با استفاده از آمار مدت جریان محاسبه شده است، در ایستگاه های مختلف متفاوت بوده و به طور متوسط از 28.5 تا 58.05 درصد را شامل می گردد.

منابع آب شیرین در جهان محدود بوده و توزیع آنها ناهمگن می باشد و از سوی دیگر با گسترش صنایع، احداث سدها وغیره کیفیت همین منابع محدود نیز رو به کاهش است. بنابراین پایش کیفیت آب، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. برای بررسی تغییرات کیفیت آب، روشهای مختلفی وجود دارد (آزمونهای آماری، رگرسیون و سری های زمانی، روشهای چند متغیره وغیره). در این مطالعه به منظور بررسی کیفیت آب رودخانه زاینده رود، سری زمانی ماهانه پارامترهای کیفیت آب شامل یون سولفات، نسبت جذب سدیم، هدایت الکتریکی، بی کربنات، یون کلرو pH بکارگرفته شد. به این منظور، رهیافت ارائه شده توسط باکس و جنکنیز به منظور مدلسازی در نظرگرفته شد که شامل سه مرحله تشخیص مدل، تخمین پارامترها و کنترل پارامترهای تخمین زده شده می باشد. برای کلیه پارامترها در ایستگاه های هیدرومتری مدل های ARIMA، ARMA، MA، AR، مدل های ضربی یا فصلی بدست آمد. پس از مدلسازی، داده های کیفیت آب مربوط به pH، یون بیکربنات و یون کلراز شهریورماه 1384 تا شهریور ماه 1390 پیش بینی شدند و درصد خطا محاسبه گردید که برای pH پایین ترین درصد خطا (5 درصد) بدست آمد. علاوه بر مدلسازی، همبستگی دبی با سایر پارامترها نیز محاسبه گردید و مشخص شد که دبی با همه پارامترها به جز pH در ایستگاه اسکندری همبستگی منفی دارد. همچنین متوسط 20 ساله دبی نشان داد که ایستگاه قلعه شاهرخ بالاترین متوسط دبی ( m3/s 57/44) و ایستگاه ورزنه پایین ترین متوسط دبی ( m3/s 015/6) را دارا می باشند.

مقدمه خدمات فرهنگی بوم سازگان (CES) به منافع غیرمادی و تماس غیرفیزیکی انسان ها با آبخیز گفته می شود. از جمله شاخص های CES، ارزش های زیبایی شناختی و معنوی، حس مکان و الهامات و سیستم دانش و ارزش های آموزشی می باشد. انسان ابتدا بر اساس فرهنگ خود محیط را درک و سپس منافع غیرمادی را از بوم سازگان دریافت می کند. از طرفی، گردشگری یکی از فعالیت های تأثیر گذار بر فرهنگ و خدمات بوم سازگان است. در واقع؛ گردشگری پدیده ای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است که با جابه جایی مردم به مکانی خارج از محل زندگی شان ارتباط دارد. گردشگری می تواند تأثیرات متفاوتی مانند تغییر در ارزش ها، رفتار افراد، روابط زندگی جمعی، سبک زندگی، سطوح امنیت و غیره را به دنبال داشته باشد. در این راستا؛ با توجه به این مهم، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثر فعالیت های گردشگری بر مؤلفه های CES در آبخیز اسکندری واقع در بالادست حوضه سد زاینده رود انجام شد. این حوضه واقع در استان اصفهان و شامل شهرستان های بویین و میاندشت، تیران و کرون، چادگان، خوانسار، فریدن و فریدون شهر می باشد. مواد و روش ها  پژوهش حاضر از نوع کاربردی و توصیفی-تحلیلی است که داده های آن به روش های کتابخانه ای، مشاهده و مطالعات میدانی شامل پرسشنامه و مصاحبه چهره به چهره جمع آوری شده است. بر این اساس، پس از بررسی جاذبه های گردشگری محدوده مورد مطالعه؛ به منظور ارزیابی اثر گردشگری بر CES، شاخص هایی در قالب پرسشنامه بر مبنای طیف لیکرت طراحی شد. طیف لیکرت، شامل پاسخ هایی از خیلی کم (1) تا خیلی زیاد (5) می باشد. در ادامه، روایی پرسشنامه ها توسط متخصصین خبره مورد تأیید قرار گرفت. برای تعیین پایایی شاخص های مورد بررسی از آلفای کرونباخ استفاده شد. میزان آلفای کرونباخ برای شاخص های حس مکان، ارزش های زیبایی شناختی و معنوی و سیستم دانش و ارزش های آموزشی به ترتیب 85/0، 93/0 و 88/0 به دست آمد. سپس با پیمایش در منطقه، نسبت به تکمیل پرسشنامه ها توسط گردشگران اقدام گردید. در نهایت، تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده و مقایسه آماری با استفاده از آزمون t تک نمونه ای در نرم افزار SPSS انجام شد. در مرحله بعد؛ برای ارزیابی CES در حوزه آبخیز اسکندری، از تعداد افراد بازدیدکننده از مناطق گردشگری طبیعی نیز استفاده شد. در این راستا؛ ابتدا تعداد افراد بازدیدکننده محاسبه، سپس برای بیان شاخص گردشگری بدون بعد، دامنه صفر تا یک به چهار طبقه با دامنه یکسان طبقه بندی شد. نتایج و بحث  نتایج پژوهش حاکی از آن است که در مجموع، فعالیت های گردشگری بر CES نقش مؤثری داشته است. البته این تأثیر در ابعاد مختلف یکسان نیست و مؤلفه های CES یعنی ارزش های زیبایی شناختی و معنوی، حس مکان و الهامات و سیستم دانش و ارزش های آموزشی به ترتیب اولویت اول تا سوم را به خود اختصاص داده اند. در این راستا؛ برای سنجش مؤلفه حس مکان و الهامات از شاخص های تشدید علاقه گردشگران، افزایش ارزش منطقه، احساسات، بازدید بیشتر و حس مسئولیت بیش تر گردشگران استفاده شد. ارزش های زیبایی شناختی شامل تنوع فضایی، اصلاح عیوب و نقوص فضاها، افزایش کیفیت و زیبایی، افزایش هویت کالبدی و نظم ظاهری فضای منطقه بوده است. ضمن اینکه؛ شاخص های احترام بیش تر به قوانین اجتماعی، افزایش مسئولیت پذیری و جرئت ابراز اندیشه، رعایت بیش تر حقوق دیگران، پایبندی گردشگران به تقویت صلح و قوانین حقوق بشر و ارتقای دانش گردشگران در طرز استفاده از منابع طبیعی مربوط به مؤلفه سیستم دانش و ارزش های آموزشی می باشد. هم چنین؛ نتایج حاصل از آزمون معناداری، دلالت بر اثر معنی دار فعالیت های گردشگری بر مؤلفه های CES بود (P=0. 05). ضمن اینکه؛ شهرستان های فریدون شهر، خوانسار، چادگان، فریدن، بویین و میاندشت و تیران و کرون به ترتیب بیش ترین گردشگران را به خود اختصاص داده اند. نتیجه گیری  در مجموع؛ بیش ترین تأثیر فعالیت های گردشگری بر روی شاخص های افزایش کیفیت و زیبایی منطقه (00/30)، بازدید بیشتر گردشگران در اثر فعالیت های گردشگری (30/28) و رعایت بیش تر حقوق دیگران با میانگین 50/23 می باشد. ضمن اینکه، تعداد افراد بازدیدکننده از مناطق گردشگری پس از فعالیت های گردشگری مثبت ارزیابی شده است. در واقع؛ فعالیت های گردشگری در این منطقه سبب شده است مردم علاقه بیشتری به مناطق گردشگری طبیعی پیدا کنند، به طوری که همه تصورات، احساسات و اشتیاق آن ها برای بازدید از منطقه متأثر از فعالیت های گردشگری است. با این وجود؛ از آنجا که تأثیرات نامبرده از سطح ایده آل فاصله دارد، به منظور اثرگذاری فعالیت های گردشگری در منطقه، تقویت سازوکارهای نظارتی و اجرائی و برنامه ریزی با توجه به پتانسیل های منطقه به همراه ایجاد زیرساخت در خصوص توریسم و اکوتوریسم پیشنهاد می شود.

رابطه بارندگی - رواناب یکی از مهمترین و پیچیده ترین فرایند های هیدرولوژیکی است که درک آن اهمیت زیادی در هیدرولوژی و منابع آب دارد. مدل های فیزیکی و آماری زیادی به منظور بررسی این فرایند توسعه یافته اند که هر کدام برخی از جنبه های این رابطه را در بر می گیرند. استفاده از شبکه های عصبی به عنوان یک مدل جعبه سیاه نیز یکی از روش های بررسی این رابطه است. در این تحقیق رابطه بارندگی - رواناب حوزه پلاسخان در سر شاخه زایند رود مورد بررسی قرار گرفته و شبکه عصبی پرسپترون چند لایه به این منظور به کار گفته شد. به دلیل واریانس شدید مشاهدات، ابتدا سری های بارندگی روزانه 3 ایستگاه واقع در منطقه و سری روزانه دبی ایستگاه پلاسجان به سری نرمال تبدیل و با توجه به خود همبستگی و همبستگی عرضی بارندگی و رواناب 6 متغیر به عنوان ورودی به شبکه انتخاب شد. در پایان مشخص شد شبکه عصبی پرسپترون با 4 لایه مخفی اعتبار بیشتری نسبت به سایر شبکه ها دارد. این اعتبار سنجی با مقایسه آماری میانگین، انحراف معیار و تابع توزیع دبی مشاهداتی و شبیه سازی شده مورد آزمون قرار گرفت.

کفزیان نقش مهمی را در انتقال تولیدات اولیه و مواد آلی انباشت شده در بستر زیست بوم های آبی (دتریتوس) به سطوح بالاتر زنجیره غذایی ایفا می کنند. آنها همچنین به عنوان شاخص های زیستی به منظور ارزیابی اثر آلاینده های ناشی از فعالیت های انسان بر زیست بوم های آبی استفاده می شوند. ارزیابی جوامع بی مهرگان کفزی دریاچه سد زاینده رود، در طی سال 1392 به صورت فصلی در چهار ایستگاه نمونه برداری بررسی شد. نمونه برداری با استفاده از دستگاه نمونه بردار رسوب با ابعاد 20×20 سانتی متر انجام شد. میانگین دمای آب سطحی دریاچه سد زاینده رود در طی دوره نمونه برداری 41/2± 64/15 درجه سانتی گراد و آب عمقی دریاچه 82/1± 99/8 درجه سانتی گراد براورد شد. میانگین غلظت اکسیژن محلول در آب سطحی معادل 61/0± 31/10 و در آب عمقی معادل 72/0± 12/8 میلی گرم در لیتر متغیر بود. در مجموع 2165 نمونه جانور کفزی در دریاچه سد زاینده رود جمع آوری و شناسایی شد که متعلق به سه رده، شش راسته و پنج خانواده بود. بیشترین تعداد نمونه ها به جنس های Tubifex، Naididae و Chironomidae تعلق داشت. جنس غالب در تمام مراحل نمونه برداری Tubifex بود. بر اساس یافته های این پژوهش به نظر می رسد ساختار بستر، میزان مواد مغذی، فشار چرا و فشار هیدرواستاتیک مهم ترین عوامل محیطی موثر بر امکان سکنی گزینی، زیست و فراوانی جمعیت کفزیان در دریاچه سد زاینده رود باشد.

در این مقاله به بررسی کلی خصوصیات هیدرولوژیکی و استفاده از آب در حوضه زاینده رود بر اساس آمار موجود در دوره یازده ساله (1987-1998) پرداخته شده است. در این راستا جریان ورودی به دریاچه سد، جریان خروجی از دریاچه و آبگیری ها در طول مسیر رودخانه، به منظور آبیاری اراضی کشاورزی و دیگر مصارف مورد بررسی قرار گرفته و یک بیلان آبی اجمالی در سطح حوضه ارایه شده است. نتایج نشان می دهد که جریان های ورودی به دریاچه، نیاز آبیاری، شرب و بخش صنعت را در پایین دست تامین نموده و از یک الگوی منظم با تغییرات بسیار کم تبعیت می نماید؛ اما ذخیره سالیانه سد محدود بوده به طوری که در طول دوره های خشک سالی طولانی، حوضه را آسیب پذیر نموده است. هم چنین روند آب خروجی از سد زاینده رود، یک الگوی قابل پیش بینی را به جز در مواقع سیلابی نشان می دهد. به نظر می رسد، اعتماد و درصد اطمینان بالایی در تامین نیازهای آبی، در دوره تقاضای حداکثر وجود دارد؛ ولی آب خروجی در ماه های فصل زمستان و در پایان فصل آبیاری، دارای میزان پایین و با تغییرات بالا می باشد که در نتیجه بده رودخانه کم و کیفیت آب به ویژه در پایاب رودخانه پایین می آید. یک بیلان آبی ساده، نسبت جریان آب برگشتی در حوضه (میانگین سالیانه) را 30 درصد تخمین زده است. میزان حجم آب برگشتی به ویژه در قسمت های پایین دست حوضه، بسیار مهم است. البته یک ارزیابی دقیق تر با در نظر گرفتن پارامترهای آب زیرزمینی و کیفیت آب، قبل از نتیجه گیری قطعی، ضروری به نظر می رسد. با فرض محدودیت تامین آب با کیفیت بالا در حوضه آبریز زاینده رود، اگر امکان صرفه جویی واقعی آب در حوضه، وجود داشته باشد، می توان به توسعه منابع آب و اصلاح مدیریت این منابع دست یافت. از این رو در سطوح مزرعه، شبکه و حوضه درک قابل قبولی در مورد کاربرد آب و استفاده مجدد آب ضروری است.